Budżet zadaniowy jest obowiązkowy przy projektowaniu budżetu państwa. Jednak coraz więcej samorządów również docenia zalety takiego budżetu. Sprawdź, jakie zasady obowiązują przy tworzeniu budżetu zadaniowego i jak funkcjonuje on w praktyce.
Spis treści:
- Co to jest budżet zadaniowy?
- Cele budżetowania zadaniowego
- Elementy budżetu zadaniowego
- Funkcjonowanie budżetu zadaniowego
- Podsumowanie
Najważniejsze informacje:
- Budżet państwa to przykład budżetu zadaniowego.
- Budżet zadaniowy w jednostkach samorządu terytorialnego nie jest obowiązkowy.
- Budżetowanie zadaniowe ma na celu zapewnienie większej przejrzystości wydatków publicznych.
- Jedną z zalet budżetu zadaniowego jest łatwość w mierzeniu realizacji wykonania zadań.
- Środki publiczne są wydawane efektywniej, jeśli wydatki są wpisane w budżet zadaniowy.
Co to jest budżet zadaniowy?
Budżet zadaniowy jest to plan wydatków budżetowych z uwzględnieniem nakładów przewidzianych na poszczególne zadania. W przypadku jednostek z sektora finansów publicznych zawiera on podział na działy, rozdziały i paragrafy.
W tradycyjnym budżecie w danym rozdziale może znajdować się sporo zadań. Budżet zadaniowy ma wyszczególnione funkcje, zadania i podzadania. Dodatkowo na poziomie zadań i podzadań wskazane są cele, które planuje się osiągnąć wydając środki budżetowe.
Do określenia osiągnięcia konkretnych rezultatów służą mierniki. Powinny mieć one ustaloną wartość początkową i końcową. Dzięki temu wiadomo, na ile udało się osiągnąć wyznaczone wcześniej cele.
Budżet zadaniowy ma 4 główne cechy, które odróżniają go od tradycyjnego budżetu:
- skoncentrowanie na celach i wynikach,
- przejrzystość i odpowiedzialność,
- planowanie zadań,
- monitoring i ocena.
Budżet zadaniowy skupia się na celach, jakie jednostki sektora publicznego zamierzają osiągnąć, oraz na mierzalnych wynikach, które pozwalają ocenić skuteczność realizowanych działań.
Z celami ściśle powiązana jest przejrzystość i odpowiedzialność. Dzięki szczegółowemu opisowi zadań i celów budżet zadaniowy zwiększa przejrzystość zarządzania finansami publicznymi. Przekłada się to na odpowiedzialność poszczególnych wydziałów w jednostce organizacyjnej za realizację planu.
W ramach budżetu zadaniowego środki finansowe są przydzielane na konkretne zadania, które mają prowadzić do realizacji określonych celów. Zadania te są szczegółowo opisane, łącznie z określeniem wskaźników efektywności i rezultatów.
Istotnym elementem budżetu zadaniowego jest system monitorowania i oceny realizacji zadań. Pozwala to na bieżąco śledzić postępy w realizacji celów oraz dokonywać korekt w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości lub nieefektywności.
Czytaj także: Księgowość budżetowa – co to? Jak ją prowadzić?
Cele budżetowania zadaniowego
Budżet zadaniowy, nazywany również budżetem programowym, jest narzędziem mającym na celu zwiększenie efektywności wydatkowania środków publicznych poprzez precyzyjne określenie celów, jakie mają być osiągnięte oraz sposobów ich realizacji.
W przypadku planowaniu budżetu państwa obowiązkowy jest budżet zadaniowy. Ustawa o finansach publicznych nakłada na sporządzających budżet konieczność dołączenia do projektu budżetu uzasadnienia, które zawiera zestawienie zadań.
Głównymi celami, uzasadniającymi wprowadzenie budżetu zadaniowego, są:
- dostarczenie obywatelom czytelniejszych informacji o podejmowanych zadaniach i ich kosztach,
- osiągnięcie większej skuteczności w realizacji zadań publicznych,
- zwiększenie efektywności wydatkowania środków publicznych,
- osiągnięcie większej przejrzystości finansów publicznych.
Co ważne, dotyczy to budżetu państwa, bo budżet zadaniowy w jednostkach samorządu terytorialnego nie jest obligatoryjny. W przypadku budżetu państwa oprócz zestawienia zadań, o których już była mowa, uzasadnienie do budżetu zawiera również planowane kwoty wydatków wraz z opisem celów zadań, a także mierniki ich wykonania.
Dodatkowo umieszczone są tam przewidywane wieloletnie koszty finansowe wprowadzonych zadań. Natomiast na wykonawców budżetu nałożono obowiązek sporządzania informacji o wykonaniu poszczególnych zadań w podobnej szczegółowości, w jakiej sporządzono budżet.
Można w tym miejscu pokusić się o porównanie budżet zadaniowy a tradycyjny. Ten pierwszy wymaga większego nakładu pracy przy jego tworzeniu. Jednak przekłada się to na zwiększenie przejrzystości, efektywności i skuteczności takiego budżetu.
W przypadku budżetu tradycyjnego jest on mniej pracochłonny, ale wiąże się to z pewnymi wadami, które trudno wyeliminować. Należą do nich mała czytelność, brak wskazywania celowości ponoszonych wydatków, a także brak analizy oddziaływania tych wydatków zarówno na gospodarkę, jak i na społeczeństwo.
To wszystko sprawia, że budżetowanie zadaniowe przyczynia się do lepszego zarządzania finansami publicznymi poprzez racjonalną alokację zasobów finansowych, a także rzeczowych. Nie bez znaczenia pozostaje również zaangażowanie w prace związane z przygotowaniem projektu budżetu zadaniowego poszczególnych komórek organizacyjnych. W rezultacie przekłada się to na większe poczucie odpowiedzialności pracowników tych komórek za wykonanie zadań przewidzianych w budżecie.
Czytaj także: Jak program kadrowo-płacowy enova365 wspomógł działania KRUS?
Elementy budżetu zadaniowego
Struktura budżetu zadaniowego pokazuje podział realizowanych wydatków ze względu na zadania, podzadania oraz poszczególne działania. Do opisów celów zadań przyporządkowane są bazowe (początkowe) i docelowe (końcowe) mierniki stopnia realizacji tych celów. Oznacza to ilościowe, wartościowe lub opisowe określenie zarówno bazowego, jak i docelowego poziomu efektów, które powinny być zrealizowane w ramach poniesionych nakładów.
Porównując budżet zadaniowy a tradycyjny można dostrzec różnice związane z etapami przygotowania projektu budżetu. Przygotowanie budżetu zadaniowego może wiązać się z następującymi etapami:
- określenie zadań niezbędnych do realizacji przez daną jednostkę i jej podmioty podległe.
- przyjęcie celów, które planuje osiągnąć się w roku budżetowym,
- przyporządkowanie kwot wydatków do poszczególnych zadań,
- opracowanie sposobu pomiaru wyników budżetu zadaniowego.
Cele wyznaczone w budżecie zadaniowym to świadome określenie przyszłego stanu, do którego powinno się zmierzać podczas realizacji sprecyzowanych zadań, podzadań i działań, które zawiera budżet zadaniowy. Przykład takiego celu to budowa 12 kilometrów nowej drogi.
Z celami ściśle wiążą się mierniki, jakie są wpisane w budżet zadaniowy. Co to jest miernik może być zdefiniowane przez bazę mierników udostępnionych przez Ministerstwo Finansów. Pomocą mogą być też mierniki przygotowane przez osoby odpowiedzialne za kontrolę zarządczą.
Takie mierniki powinny być dobrane w taki sposób, żeby dysponent budżetu mierzył to, na co ma rzeczywisty wpływ. Jednak trzeba pamiętać, że używanie mierników, których pomiar będzie wymagał zaangażowania dużych zasobów publicznych, jest nieracjonalne.
Cechy, jakie powinny mieć dobrze dobrane mierniki, to:
- adekwatność,
- wiarygodność,
- akceptowalność,
- łatwość w monitorowaniu,
- odporność na manipulację.
Po zdefiniowaniu miernika, jeśli znamy jego wartość początkową, to bez problemu można ustalić oczekiwaną wartość końcową. Struktura budżetu zadaniowego pozwalająca na używanie mierników, jest jedną z największych przewag tego budżetu nad budżetem tradycyjnym.
Funkcjonowanie budżetu zadaniowego
Według obecnego stanu prawnego konieczność sporządzania planów finansowych w układzie zadaniowym, obejmujących rok budżetowy oraz dwa kolejne lata, oprócz budżetu państwa dotyczy również agencji wykonawczych, instytucji gospodarki budżetowej, dysponentów państwowych funduszy celowych oraz państwowych osób prawnych, zaliczonych do sektora finansów publicznych.
W przypadku jednostek samorządu terytorialnego obowiązkowe jest sporządzanie wieloletniej prognozy finansowej w przypadku realizacji zadań, które wykraczają poza rok budżetowy. Jednak nie jest to typowy przykład budżetu zadaniowego ponieważ dotyczy tylko wybranych wydatków realizowanych przez te jednostki.
Samorządy powinny zainteresować się budżetem zadaniowym z tego względu, że ustawa o finansach publicznych, oprócz zapisów o wieloletniej prognozie finansowej, posiada też zapisy o kontroli zarządczej, gdzie mówi się o elementach, które zawiera budżet zadaniowy. Przykład takiego elementu to konkretne określenie celu przy realizacji wydatków budżetowych.
Podczas wykonywania zadań określonych w budżecie zadaniowym pomocne mogą być następujące elementy:
- cele, które planuje się osiągnąć realizując zadanie,
- mierniki określające stopień realizacji celów,
- planowanie wydatków na rok budżetowy,
- wskazanie jednostki realizującej.
Jednak warto mieć na uwadze, że w ramach funkcjonowania budżetu zadaniowego występują też pewne niedogodności. Jedną z nich jest nakład pracy, który jest związany z wdrożeniem takiego budżetu. Obejmuje to nie tylko zatrudnienie dodatkowych pracowników, ale również zakup i wdrożenie odpowiedniego programu komputerowego, który pozwala na pracę z budżetem zadaniowym.
Innym minusem budżetu zadaniowego jest konieczność zmiany sposobu myślenia przez pracowników biorących udział w pracach nad budżetem. Co więcej, wdrożenie budżetu zadaniowego może oznaczać konieczność pracy w jednym czasie zarówno z budżetem zadaniowym, jak i tradycyjnym.
Podsumowanie
Przy układaniu budżetu państwa obowiązuje budżet zadaniowy. Ustawa o finansach publicznych wprowadziła taki obowiązek już w 2005 roku. Z kolei w przypadku jednostek samorządu terytorialnego stosowanie budżetu zadaniowego jest dobrowolne.
Jeśli chcesz przetestować program, który wspiera obsługę księgowości jednostek budżetowych, to już dzisiaj możesz pobrać bezpłatne demo systemu enova365. Dodatkowo możesz umówić się na prezentację, podczas której nasz ekspert przybliży zalety tego programu i odpowie na Twoje pytania.
Bibliografia:
- rozporządzenie Ministra Rozwoju i Finansów z dnia 13 września 2017 r. w sprawie rachunkowości oraz planów kont dla budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego, jednostek budżetowych, samorządowych zakładów budżetowych, państwowych funduszy celowych oraz państwowych jednostek budżetowych mających siedzibę poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej
- rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie szczegółowego sposobu, trybu i terminów opracowania materiałów do projektu ustawy budżetowej na dany rok
- ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych
- https://www.gov.pl/web/finanse/budzet-zadaniowy
